سپرده‌گذاری در بانک ها تغییر مسیر داد

 به گزارش بانک اول عملکرد بخش پولی و بانکی در آذر ‌ماه 95 نشان می‌دهد که 68.88‌ درصد بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را بدهی دولت به بانک‌ها تشکیل می‌دهد. وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها که به رقم 144.33هزار میلیارد تومان رسیده و وضعیت بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی که به 104.79هزار میلیارد تومان رسیده نیز حکایت از تاثیر کسری بودجه و منابع دولت دارد که منجر به افزایش بدهی دولت به بانک‌ها شده و در مقابل، بانک‌ها نیز برای تامین منابع خود مبالغ بیشتری به بانک مرکزی بدهکار شده‌اند و به صورت همزمان هر دو بدهی رو به افزایش گذاشته است. به عبارت دیگر دولت، بانک‌ها و بانک مرکزی وارد یک چرخه باطل بدهی شده‌اند که مشخص نیست در چه نقطه‌یی این چرخه از هم گسیخته می‌شود.

بدهی 209 هزار میلیارد تومانی بخش دولتی
وضعیت بدهی دولت به بانک‌ها و بانک مرکزی نشان می‌دهد که در آذر‌ ماه 95 مانده بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی از مرز 200هزار میلیارد تومان گذشته و به 209.51هزار میلیارد تومان رسیده که شامل بدهی دولت به سیستم بانکی به میزان 179.8هزار میلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به سیستم بانکی به میزان 29.71هزار میلیارد تومان بوده است.
در ترکیب بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی، رشد مستمر بدهی دولت به بانک‌ها مهم‌ترین بخش را تشکیل می‌دهد که اکنون به 144.33هزار میلیارد تومان رسیده و 68.88 درصد کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی را تشکیل می‌دهد به گونه‌یی که از بدهی 148.35هزار میلیارد تومانی بخش دولتی به بانک‌ها، بدهی دولت به بانک‌ها 144.33هزار میلیارد تومان و بدهی شرکت‌های دولتی به بانک‌ها 4.02هزار میلیارد تومان است. روند طبیعی در افزایش بدهی دولت به بانک مرکزی، استفاده از تنخواه بودجه در نیمه اول هر سال و بازپرداخت آن از سوی دولت در نیمه دوم باعث شده در آذر‌ ماه امسال بدهی دولت به بانک مرکزی به 35.47هزار میلیارد تومان برسد که معادل 16.9‌درصد کل بدهی بخش دولتی است. اما بدهی دولت به بانک‌ها به رقم بالای 144هزار میلیارد تومان رسیده و طی 3سال اخیر نیز از 61 هزار میلیارد تومان در خرداد ماه 92 به 144هزار میلیارد تومان در آذر ‌ماه 95 رسیده و طی 3سال معادل 83هزار میلیارد تومان یا معادل 136درصد رشد کرده است. بر این اساس این پرسش اساسی وجود دارد که تحت تاثیر چه عواملی رشد بدهی دولت به بانک‌ها همچنان رو به افزایش است و تسهیلات تکلیفی دولت به بانک‌ها، مسکن مهر، طرح‌های صنعتی و... تا چه حد بار مالی برنامه‌های دولت را به بانک‌ها تحمیل کرده و چه بخش‌هایی بیشترین درخواست تسهیلات بانکی را از سوی دولت به بانک‌ها ارائه کرده است.

رشد 32 درصدی بدهی دولت
به نوشته تعادل، کل بدهی بخش دولتی به سیستم بانکی در یک‌ سال اخیر 25.7‌درصد و در 9ماهه اول سال 95 معادل 20.5درصد رشد کرده است. همچنین بدهی دولت به سیستم بانکی در طول 9ماهه اول 25.3درصد رشد کرده و در یک ‌سال منتهی به پایان آذر ‌ماه 95 معادل 31.6درصد رشد کرده و به رقم 179.8هزار میلیارد تومان رسیده است.
رشد بدهی دولت به بانک مرکزی نیز 33.9‌درصد در طول یک‌ سال و 34درصد در طول 9ماهه اول سال 95 بوده است. این درحالی است که رشد بدهی دولت به بانک‌ها 31.1درصد در طول یک‌ سال و 21.2‌درصد در طول 9ماهه اول سال جاری بوده است.
همچنین میزان بدهی بخش دولتی به بانک مرکزی 14درصد در یک ‌سال رشد یافته و در 9ماهه اول امسال این متغیر 17.5درصد افزایش نشان می‌دهد. سهم دولت از این بدهی‌ 35هزار و 470میلیارد تومان و سهم شرکت‌ها و موسسات دولتی 25هزار و 690 میلیارد تومان است. رشد بدهی دولت به بانک مرکزی در یک‌ سال منتهی به آذر‌ ماه 33.9درصد و بدهی شرکت‌ها و موسسات دولتی 5.4- درصد بوده است. رشد بدهی دولت در 9ماهه اول امسال 45.3درصد و رشد بدهی شرکت‌های دولتی طی 9ماه اول سال 95 معادل 7-‌درصد بوده است.

بدهی بانک‌ها 104 هزار میلیارد تومان شد
در بخش بدهی‌های بانک مرکزی، سپرده بانک‌ها و موسسات اعتباری نزد بانک مرکزی 127هزار میلیارد تومان برآورد شده که سهم سپرده قانونی 120هزار و 680 میلیارد تومان بوده که رشد 27.6درصدی در طول یک ‌سال و 18.4درصدی در طول 9ماهه داشته است. سپرده دیداری نزد بانک مرکزی 6 هزار و 410میلیارد تومان بوده که 20.1-‌درصد در یک ‌سال کاهش داشته است. بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی نیز به رقم 104.79هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 26.3درصد در طول یک ‌سال و 25.3درصد در طول 9ماهه اول داشته است.
بدهی‌های ارزی بانک مرکزی نیز معادل 145هزار میلیارد تومان اعلام شده که کاهش 9.3-‌درصدی در طول یک ‌سال اخیر و 8-درصدی در 9ماهه اول سال 95 داشته است. سپرده بخش دولتی نزد بانک مرکزی در یک‌ سال منتهی به آذر‌ ماه با 9.1-درصد کاهش به 37هزار و 850 میلیارد تومان رسیده که البته در 9ماهه اول امسال 11.9درصد رشد نشان می‌دهد. مجموع دارایی‌های خارجی بانک مرکزی در پایان آذر ‌ماه امسال به رقم 335هزار و 290میلیارد تومان رسیده که نسبت به ماه مشابه سال قبل 1.7-درصد و در مقایسه با اسفند ماه سال گذشته 4.7-درصد کاهش داشته است. سایر دارایی‌های بانک مرکزی در یک ‌سال 39.1‌درصد رشد کرده و به 9هزار و 960میلیارد تومان رسیده است. مجموع دارایی‌های بانک مرکزی 517 هزار و 410میلیارد تومان در پایان آذر‌ ماه محاسبه شده است. این رقم رشد 5.7‌ درصدی در یک سال منتهی به آذر ‌ماه و افزایش 5‌ درصدی در 9ماهه اول امسال داشته است.

رشد 28‌ درصدی نقدینگی
در پایان آذر ‌ماه 95 نقدینگی با رشد 12ماهه 28.1درصد به 1184هزار و 860 میلیارد تومان رسید که در مقایسه با اسفند ماه سال گذشته 16.5‌درصد افزایش داشته است. البته این رشد 28‌درصدی بیشتر حاصل رشد ضریب فزاینده بوده و کمتر به رشد پایه پولی مرتبط بوده است. ضریب فزاینده نیز به عدد 6.8 رسیده و نشان‌دهنده این است که از مبلغ پایه پولی 170هزار میلیارد تومان پایه پولی موجود، بانک‌ها گردش مالی و نقدینگی قابل توجهی داشته و باعث افزایش ضریب تکاثر یا خلق پول شده است.

رشد شبه پول کمتر از نقدینگی و پول
همچنین حجم پول شامل حساب جاری یا دیداری و اسکناس و سکه با 154هزار و70میلیارد تومان در آذر 95 در 12ماهه منتهی به آذر‌ ماه 33‌درصد و در 9ماهه اول سال جاری معادل 12.7‌درصد رشد داشته است. حجم شبه‌ پول شامل سپرده درازمدت و قرض‌الحسنه نیز 1030هزار میلیارد تومان بوده که رشد 27.4‌درصدی در طول یک‌ سال اخیر و 17.1‌درصدی در 9ماهه اول سال داشته است.  نکته مهم و پدیده‌یی که در آذرماه 95 و برای نخستین بار در چهارسال اخیر رخ داده، کاهش رشد شبه پول یا سپرده‌های درازمدت نسبت به نقدینگی و پول است و در شرایطی که نقدینگی رشد بالای 28‌درصد و پول رشد 33‌درصد داشته اما رشد شبه‌پول 27.4‌درصد بوده است. این درحالی است که در ماه‌ها و سال‌های قبل همواره رشد سپرده‌های درازمدت و شبه پول بالاتر از نقدینگی و پول و اسکناس و حساب جاری بوده است و این برای نخستین بار در ماه‌ها و سال‌های اخیر است که شاهد رشد کمتر شبه پول نسبت به نقدینگی، پول،  اسکناس و حساب جاری هستیم.  افزایش 33‌درصدی پول و حساب جاری نشان می‌دهد که به دنبال کاهش نرخ سود بانکی به 15‌درصد و رشد اقتصادی پس از برجام و سال 95 که با بخش نفت حدود 7‌درصد برآورد شده، تاحدودی به حجم سپرده‌های دیداری یا جاری مربوط به معاملات نقد و چک افزوده شده و طی 9 ماه اول سال رشد 12.7‌درصدی داشته که نسبت به رشد اندک ماه‌ها و سال‌های پیش بالاتر است و نشان می‌دهد که تحت تاثیر رشد اقتصادی سال 95 همچنین کاهش نرخ سود بانکی، نرخ رشد پول یا حساب جاری افزایش قابل توجهی داشته است.  حجم اسکناس معادل 49.59هزار میلیارد تومان بوده که رشد 10.9‌درصدی در طول یک‌سال داشته و 32.77هزار میلیارد در دست اشخاص، 10.61هزار میلیارد تومان نزد بانک‌ها و 6.21هزار میلیارد تومان نزد بانک مرکزی بوده است. حجم اسکناس و مسکوک در دست اشخاص رشد 8.8‌درصد در بازه زمانی یک‌ساله داشته است. البته در 9ماه امسال میزان اسکناس و مسکوک در دست اشخاص 11.9-‌درصد افت داشته است.  از سوی دیگر رقم سپرده دیداری بانک‌ها معادل 121 هزار میلیارد تومان با رشد یک‌ساله 41.6درصدی و رشد 9ماه 21.9‌درصدی گزارش شده است. این رشد بالای سپرده دیداری بانک‌ها در مقایسه با رشد 17.5درصدی سپرده غیر دولتی-رشد 16.5 درصدی نقدینگی- رشد 1.7 درصدی اسکناس-رشد 17.1درصدی شبه‌پول، رشد 12.7‌درصدی پول، رشد 8.7‌درصدی سپرده بلندمدت در 9ماه اول سال 95 از همه بالاتر بوده و تنها از رشد 27.8‌درصدی سپرده کوتاه‌مدت در 9ماه اول سال 95 کمتر بوده و نشان می‌دهد که سپرده‌گذاران در سال جاری تمایل داشته‌اند پول خود را به صورت نقد و در دسترس یا در حساب جاری نگهداری کنند تا برای معاملات به کار بگیرند و این موضوع متاثر از تحرک،  رونق نسبی،  رشد اقتصادی و کاهش نرخ سود بانکی بوده است.
در کنار این موضوع که نشان‌دهنده تحرک بیشتر سپرده‌گذاران برای گردش پول از حساب جاری به معاملات مختلف است، رشد 27.8‌درصدی سپرده کوتاه‌مدت در 9ماه اول سال نیز نشان می‌دهد که تمایل سپرده‌گذاران به حفظ پول به صورت قابل دسترسی بالا، جهت تصمیم‌گیری آنی، گردش بیشتر و تصمیم‌گیری سریع برای معاملات مختلف ارزی، خریدوفروش، سپرده‌گذاری در سایر معاملات و سرمایه‌گذاری‌های مختلف است.  به عبارت دیگر در یک‌سال اخیر مقصد سرمایه‌گذاری‌ها در سیستم بانکی از بلندمدت به سمت حساب‌های جاری و کوتاه‌مدت تغییر کرده و رشد بالای سپرده دیداری یا حساب جاری 41.6‌درصدی و رشد سپرده کوتاه‌مدت 36درصدی، که بالاتر از رشد نقدینگی 28درصدی و رشد 27.4‌درصدی شبه پول بوده نشان‌دهنده خروج سپرده‌ها از بلندمدت و حرکت آن به سمت سپرده‌های دیداری و کوتاه‌مدت بوده است و در آذر 95 برای نخستین بار در طول 4سال اخیر، رشد سپرده بلندمدت کمتر از نقدینگی و حساب جاری بوده است.

رشد کوتاه‌مدت بیش از بلندمدت و نقدینگی
از مبلغ 1030هزار میلیارد تومان شبه‌پول، 960هزار میلیارد تومان معادل 93‌درصد سپرده درازمدت بوده که رشد 27.1‌درصدی در طول یک‌سال اخیر و 17.2‌درصدی در 9ماه اول امسال داشته است.
سپرده بلندمدت با رقم 487هزار میلیارد تومان با رشد 19.4‌درصدی در یک‌سال سهم 50.7‌درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته است. همچنین سپرده‌های کوتاه‌مدت نیز با رقم 473هزار میلیارد تومان با رشد 36‌درصدی در یک‌سال سهم 49‌درصدی از سپرده‌های درازمدت داشته است. رشد این دو سپرده نشان می‌دهد که رشد سپرده کوتاه‌مدت بیش از سپرده بلندمدت بوده و در 9ماه اول امسال نیز سپرده کوتاه‌مدت با رشد 27.8‌درصدی بیش از رشد 8.7‌درصدی سپرده بلندمدت افزایش داشته است. بر این اساس رشد سپرده کوتاه‌مدت بالاتر از رشد نقدینگی و سپرده غیردیداری و بلندمدت بوده است و در 9ماه اول سال جاری تحت تاثیر تصمیم‌گیری‌های فعالان اقتصادی و رشد مثبت اقتصادی، سپرده‌گذاران ترجیح داده‌اند پول خود را به صورت کوتاه‌مدت نگهداری کنند تا در هر لحظه تصمیم بگیرند چه نوع دادوستد و سرمایه‌گذاری انجام دهند.

رشد تسهیلات‌دهی بالاتر از نقدینگی
 بدهی بخش غیردولتی یا تسهیلات بانک‌ها نیز در آذر 95 به رقم 868هزار میلیارد تومان رسیده که رشد 27.3‌درصدی در طول یک‌سال و 18‌درصدی در 9 ماه اول سال جاری داشته است. این موضوع نشان می‌دهد که رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در 9ماه اول سال 95 نسبت به رشد نقدینگی با 16.5‌درصد و رشد سپرده‌های غیردولتی با 17.5‌درصد بالاتر بوده است. براساس رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال 95 که پیش‌بینی می‌شود معادل 460هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت شود، رشد تسهیلات‌دهی بانک‌ها در سال جاری بالاترین رقم را در سال‌های اخیر به خود اختصاص دهد. سپرده غیردولتی نیز با رقم 1152هزار میلیارد تومان رشد 28.7‌درصدی در یک‌سال و 17.5درصدی در 9ماه اول سال 95 داشته است. به عبارت دیگر 97.2‌درصد از نقدینگی کشور به صورت سپرده در بانک‌ها جذب شده است.

سهم بالای غیردولتی‌ها از سپرده و تسهیلات
سهم بانک‌های غیردولتی با رقم 829هزار میلیارد تومان سپرده به 72‌درصد کل سپرده‌های غیردولتی بانک‌ها رسیده است. همچنین سهم بانک‌های غیردولتی یا خصوصی با رقم 536هزار میلیارد تومان به میزان 61.7‌درصد از میزان کل868هزار میلیارد تومان کل تسهیلات بانک‌ها یا بدهی بخش غیردولتی را تشکیل می‌دهد.

سهم تخصصی‌ها از تسهیلات
سهم بانک‌های تجاری از مانده تسهیلات بانک‌ها 15.3‌درصد و سهم بانک‌های تخصصی 23‌درصد کل بدهی بخش غیردولتی به بانک‌ها بوده است.  در بخش جذب سپرده نیز سهم بانک‌های تجاری از کل جذب سپرده بانک‌ها به میزان 17.8‌درصد و سهم بانک‌های تخصصی نیز 10.2‌درصد بوده است.  به‌عبارت دیگر درحالی که بانک‌های غیردولتی یا خصوصی 10‌درصد بیش از سهم خود در پرداخت تسهیلات در جذب سپرده‌های بانکی موفق بوده‌اند، اما بانک‌های تخصصی با وجود سهم 10‌درصدی در جذب سپرده، 23‌درصد تسهیلات را پرداخت کرده‌اند، به عبارت دیگر بانک‌های تخصصی بیش از دوبرابر سهم خود در جذب سپرده توانسته‌اند تسهیلات پرداخت کنند و سهم قابل توجهی در تامین نیاز واحدهای اقتصادی به وام و نقدینگی داشته‌اند. قرض‌الحسنه هم با رقم 52.69هزار میلیارد تومان رشد 12.2‌درصدی در 9ماه اول داشته و سهم آن به رقم اندک 4.57درصد کل سپرده غیردولتی بانک‌ها رسیده است.