اولین و مهم‌ترین ارز رایج در بازار مبادلات جهانی دلار آمریکا است. دلار در مبادلات خارجی ایران نیز رایج‌ترین ارز تلقی می‌شود. از جمله ویژگی‌های بارز دلار در مبادلات جهانی این است که این ارز تقریبا با تمام واحدهای پولی رایج در بازار قابل‌مبادله است و گاهی نیز به‌عنوان واحد پولی واسطه کار می‌کند، به این علت که دلار در اغلب بانکها و موسسات پولی در جهان به‌صورت غیررسمی به‌عنوان اندوخته احتیاطی شناخته می‌شود. علاوه براین به‌دلیل اقبالی که از دلار در کشورها وجود دارد، در کنار ارز محلی به‌عنوان ارز رسمی در بازار مبادله قرار می‌گیرد. کارشناسان و صاحبان فن در رابطه با چرایی غالب‌شدن دلار در مبادلات جهانی بر این باورند که روابط نظامی و دیپلماتیک آمریکا، کشورهای دوست و شریک این کشور را تشویق به نگهداری دلار می‌کند. در ضمن کشورهایی که برای تامین امنیتشان وابسته به حمایت آمریکا هستند، بیش از کشورهای مستقل و دارای قدرت دفاعی و امنیتی در عرصه جهانی، دلار ذخیره می‌کنند. طی سالیان گذشته، دلار به‌عنوان ارز غالب در معاملات جهانی مورد مبادله قرار می‌گرفته، اما چندسالی است که کشورها برای رهایی از سلطه دلار و تبعاتی که این وابستگی برای اقتصادشان به همراه داشته است و نیز با توجه به بدهی‌های کلان و سرسام‌آور آمریکا به‌دنبال راهکاری هستند تا به‌جای اینکه معاملات خودشان را با دلار انجام دهند، از ارزهای ملی استفاده کنند و خط بطلانی بر ادامه تسلط دلار بر بازارهای جهانی بکشند.
پیمان‌های پولی؛ پیش‌شرط حذف دلار
سال 92 براساس شوک ارزی که به اقتصاد ایران وارد شد و اتفاق مشابهی که برای روبل روسیه افتاد، اتخاذ یک سیاست مناسب برای ممانعت از آسیب‌های احتمالی از تسلط دلار بر بازار بسیار ضروری و مهم به‌نظر می‌رسید. در این میان، می‌توان انعقاد پیمان‌های دوجانبه و چندجانبه را پیش‌شرطی برای پایان سلطه دلار بر معاملات بازارهای جهانی قلمداد کرد. در همین راستا می‌توان از دو کشور چین و روسیه نام برد که با هدف کاهش وابستگی به دلار آمریکا درصدد افزایش استفاده از ارزهای ملی خود در معاملات دوطرفه برآمدند. براساس اطلاعات منتشرشده، سال 2016 سهم ارزهای ملی دو کشور در کل مبادلات دوجانبه در صادرات کالا و خدمات روسیه 13درصد و در واردات به روسیه 16درصد بوده است. این ارقام برای سه ماه نخست 2017 به ترتیب به 16 و 18درصد رسید. این ارقام گواه آن است که این دو کشور تمام تلاش خود را معطوف به کاهش سهم دلار و افزایش استفاده از ارز خود کرده‌اند. باید گفت کاربرد ارزهای ملی برای این دو کشور امتیازاتی را به همراه داشته است؛ از جمله این دو کشور را در مقابل نوسانات خارجی نرخ ارز حفاظت می‌کند. همچین توافقنامه‌های سوآپ، ضمن اینکه از کسری بودجه دولت‌ها می‌کاهد، آنها را قادر می‌سازد که از آن به‌عنوان ابزاری در راستای دورزدن تحریم‌های غرب بهره گیرند. به‌گفته کارشناسان، چین یکی از بزرگ‌ترین خریداران انرژی روسیه است و تمدید این سوآپ ارزی هزینه‌های دو کشور را کم می‌کند. معامله به یوان وابستگی روسیه به دلار را کم می‌کند. نکته ای که در این بین وجود دارد، این است که رهایی از وابستگی به دلار فرایندی بس طولانی و البته دشوار است و تبعات خاص خود را برای اقتصاد دو کشور به همراه خواهد داشت. کارشناسان به این نکته اذعان دارند که این فرایند ممکن است 15 تا 20 سال زمان ببرد، چرا که اقتصاد چین بر پایه دلار است. ذخایر ارزی چین تا جولای 2017 حدود سه‌هزار‌میلیارد دلار بوده است. هر خانوار چینی صاحب حدود دو‌هزار دلار از اوراق قراضه دولت آمریکا است. در این شرایط بعید است چین دلار را به‌طور کامل از اقتصادش حذف کند، چرا که به تعبیری گل به خودی است. در ایران نیز به‌دنبال دستیابی به اهدافی مشابه، اخیرا بانک مرکزی از امضای توافقنامه دوجانبه پولی بین ایران و ترکیه خبر داد. به‌تازگی سوآپ مالی توسط اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس‌جمهور و ولی ا... سیف، رئیس کل بانک مرکزی ایران و مراد چاتین کایا، رئیس بانک مرکزی ترکیه به امضا رسید که براساس آن قرار شد به جای استفاده از دلار، ارزهای ملی دو کشور در مبادلات مالی و تجاری مورد استفاده قرار گیرد. بر این اساس تجار و بازرگانان ایران و ترکیه جای استفاده از دلار، می‌توانند از دو ارز لیر و ریال در صادرات و واردات خود استفاده کنند و بدین ترتیب مقدمات رهایی از سلطه دلار را فراهم سازند.
تاثیرات حذف دلار از سبد ارزی
به نوشته آرمان،درحالی که برخی از کارشناسان بر اهمیت و ضرورت پایان‌یافتن سلطه دلار بر مبادلات تجاری اصرار دارند و مدیر اداره صادرات بانک مرکزی با اشاره به اقدامات این نهاد برای کاهش وابستگی اقتصاد کشور به دلار آمریکا، از حذف دلار از بازار بین بانکی ارزی کشور خبر می‌دهد، عده‌ای دیگر از کارشناسان نیز درمورد حذف دلار از سبد ارزی بر این باورند که حذف دلار از سبد ارزی سیاست مناسبی نمی‌تواند باشد، چون اکنون معتبرترین ارز جهانی دلار است. البته یک نکته مهم این است که در کوتاه‌مدت با توجه به تقویتی که دلار در بازارهای جهانی داشته است، سبک کردن دلار در سبد ارزی بانک مرکزی اقدام مثبتی است. به‌نظر نمی‌آید که تقویت دلار در بازارهای جهانی به همین شکل ادامه پیدا کند و احتمال اینکه در سال ۲۰۱۷ یورو تقویت شود، زیاد است. بنابراین مدیریت سبد ارزی برمی‌گردد به بازارهای جهانی و اینکه کدام ارزها احتمالا تقویت شوند. در همین زمینه، یک کارشناس اقتصادی در گفت‌و‌گو با «آرمان» می‌گوید: حذف دلار یا هر واحد ارزی دیگر، زمانی می‌تواند در مبادلات ارزی موثر باشد که سبد فروش یا خرید کالا به همان میزان دچار نوسان شود. به عبارتی دیگر، اگر کشوری به هر دلیلی به کشورهای دیگر نفت صادر می‌کند و در قبال آن دلار دریافت می‌کند، یا واردات یک کشور از کشورهایی باشد که آنها هم برای مبادله کالا به دلار نیاز داشته باشند، در نتیجه حذف دلار از سبد ارزی نمی‌تواند موفقیت‌آمیز باشد. هادی حق‌شناس ادامه می‌دهد: بنابراین آنچه اهمیت دارد، این است که کشورهایی که ما با آنها واردات یا صادرات کالا داریم، بپذیرند که دلار در سبد ارزی نباشد. به‌عنوان مثال اگر قرار است که پول ایران و روسیه مبنای تبادل کالا و ارز باشد، اگر کشورهایی چین، هند، امارات، کره‌جنوبی و ... که شرکای عمده ما محسوب می‌شوند، بپذیرند که دلار در صادرات یا واردات کالا مبنا نباشد، آن زمان حذف دلار از سبد ارزی کشور می‌تواند موفقیت‌آمیز باشد، در غیراین‌صورت، طبیعی است که حذف یکطرفه دلار نمی‌تواند مزیتی برای کشور باشد. او می‌افزاید: آنچه می‌تواند به‌عنوان مقدمه حذف دلار در نظر گرفته شود، این نکته است که کشور ما، صادرات و واردات کالا را با کشورهایی تنظیم کند که آنها نیاز به دریافت یا پرداخت دلار از ایران نداشته باشند. این کارشناس اقتصادی درمورد تاثیرات حذف دلار نیز می‌گوید: مهم‌ترین اثر این سیاست این است که نوسانات دلار، پول ملی را تحت‌تاثیر نمی‌گذارد؛ یعنی اگر اقتصاد ملی حداقل وابستگی را به دلار داشته باشد، طبیعی است که اثر نوسانات بیرونی بر پول ملی اثر حداقلی خواهد بود. حق‌شناس با تاکید بر اینکه سیاست حذف دلار در بلندمدت به‌نفع اقتصاد ملی است، می‌افزاید: اگر ما بتوانیم دلار را حذف کنیم، می‌توانیم ظرفیت جدیدی را در تجارت خودمان با اتحادیه اروپا ایجاد کنیم؛ مضاف بر اینکه امروز پیمان‌های منطقه‌ای نیز به‌دنبال حذف دلار از سبد ارزی هستند.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید